اولین و اصیلترین طرح و نقش فرش ایرانی

فرش ایرانی به عنوان یک عضو از خانواده ایرانی، دارای تاریخچه و قدمتی دیرینه است. طرح و نقش فرش ایرانی و مفاهیم آن مشخص است؛ که در ادامه به آن می پردازیم.

بر اساس شواهد و مستندات، هنر فرش باقی در ایران به دوره ساسانیان (۲۲۴-۶۴۱ م) بر میگردد. باید به این نکته نیز توجه کرد که، موارد مصرفی برای تهیه فرش پشم، ابریشم، پنبه و … می باشد؛ که در طول زمان پوسیده و از بین میرود. به همین دلیل تاریخ دقیق به وجود آمدن آن مشخص نیست. آنچه مشخص است. استفاده از فرش از دوران هخامنشیان و حتی قبل از آن رونق داشته است.

در دوران سلجوقیان و ایلخانیان فرش به عنوان هنر ارزشمند و تجاری مطرح بوده است. با پایان حکومت ساسانیان و سقوط این سلسله و حمله اعراب به ایران، حکومت ایران از دست حاکمان ایرانی خارج و به دست اعراب افتاد. توهش و خالی بودن از فرهنگ و هنر این قوم باعث شد تا فرش و هنر فرش بافی دچار دگرگونی عظیم شود.

این هنر ۸۰۰سال در تاریکی و خاموشی ماند. با روی کار آمدن حکومت صفویه که خاندانی ایرانی اسلامی بودند؛ دوباره این هنر ایرانی به هنر اسلامی تغییر کرد زیرا در طرح و نقش در گیر محدودیت شده و با این محدودیتها هنر جدیدی به وجود آمد تا با هنر اسلامی منطبق شود.

طرحها و نقشهای فرش ایرانی و مفاهیم آن

تنوع طرح و نقش فرش ایرانی و مفاهیم آن بصورت یکپارچه، در فرش قابل مشاهده است. هر چند، هر کدام به تنهایی رمز و راز خاص خود را دارند. ولی این هماهنگی بین اجزا، در نقشه ها و سبکهای مختلف فرش ایرانی موج میزند.

ویژگی های فرش ایرانی

• رنگ آمیزی فرش ایرانی: متعادل و موزون بودن رنگها یکی از ویژگی های فرش می باشد.
• تقارن نقش فرش: به جز نقش صورت یا منظره، نقشه های فرش ایرانی متقارن است.
• حاشیه فرش: یک حاشیه اصلی پهن با عرض بزرگ و چند حاشیه باریک داخلی و خارجی به نام محافظ در فرش وجود دارد.
• هماهنگی فرم و اجزای فرش: اجزا و فرم در فرش با نقش کلی فرش هماهنگ و یک شکل می باشد.

طرحها، نقشها و رنگ فرش ایرانی

۱- طرحهای فرش ایرانی در دسته بندی زیر قرار میگیرند:

• طرح های آثار باستانی و اسلامی: بر اساس یک بنا یا اثر باستانی ترسیم می شود. مانند تخت جمشید، طاق بستان و…
• طرح شاه عباسی: نقشه گل معروف شاه عباسی است. مانند لچک و ترنج شاه عباسی، افشان شاه عباسی و…
• طرح اسلیمی: یک سبک نگارگری نقش است. یک گیاه با ساقه های مارپیچ، این نقش یکی از نقوش اصلی سنتی ایرانی است. مانند اسلیمی بندی، اسلیمی لچک و ترنج و …
• طرح اقتباسی: طرح هایی که از کشورها و فرهنگ های دیگر تاثیر گرفته است. بیشتر در منطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دیده میشود. مانند دسته گلبنی و قفقازی
• طرح بند: واگیر یا بندی از یک نقش، در جهت طول و عرض فرش تکرار می شود و بعد تمام اجزا با خطوط و نقوشی به نام گیره به یکدیگر متصل می شوند.
• طرح افشان: ترسیم این طرح به گونه ای است که گویی از ابتدا تا انتهای طرح قلم از روی کاغذ برداشته نمی شود. همه گلها و نگاره ها در سطح فرش در تعادل و توازن کامل گسترده شده اند.مانند دسته گلی، افشان خنتایی و …
• طرح بته جقه: طرح بته از درخت سرو الهام گرفته شده است. بته ای که سر خم دارد به بیته جقه شهرت دارند. مانند بته میری، بته خرقه ای و …
• طرح ترکمن: نقوش ترکمن بر اساس ذوق بافنده و بدون نقشه بافته می شود. مانند قاشقی، غزال، گز و آخال است.
• طرح درخت: بر اساس نقش درخت است.
• طرح گل فرنگ: شکل گل های طبیعی به خصوص گل رز است.
• طرح شکارگاه: نمایش صحنه های شکار و شکارگاه است.
• طرح خشتی: طرح فرش، به قاب یا خشت هایی تقسیم می شود و هر قاب تصویری مجزا درون خود دارد.
• طرح ماهی: یکی از طرحهای قدیمی ایرانی است. یک لوزی که در چهار طرف آن چهار برگ به شکل ماهی قرار داده شده است.
• طرح گلدانی: گلدانها در اندازه های مختلف و پر از گل
• طرح هندسی: به صورت هندسی و با خطوط زاویه دار رسم می گردند. مانند خاتم شیراز، جوشقانی و…
• طرح محراب: محراب مسجد که با تزئینات قندیل و گلدان و درخچه های کوچک تزیین می شود.
• طرح تلفیقی: به مرور زمان و از تلفین طرحهای مخلف به وجود آمده اند.
• طرح عشایری: نقش های فرش عشایر یکی از اصیل ترین و قدیمترین نقشه های فرش ایران است. که انواع مختلف فرش عشایر در ایران وجود دارد و به خاطر اینکه عشایر ایران در مناطق مختلف زندگی میکنند تنوع فرش عشایری زیاد است. مانند فرش شاهسون، بختیاری،قشقایی، لری و افشاری

۲- نقشهای فرش ایرانی

نمادها نشان از طبیعت و ذوق ایرانیان است. فرش ایرانی یک هنر زنده و پویا برای انسان محصور است.

۳- رنگ های اصیل ایرانی

ایرانیان مردمان هنرمند و دارای ذوق هنری از دیرباز هستند. صنایع دستی کاشی کاری، فرش بافی، کوزه گری و … از نمونه های صنایع با قدمت زیاد هستند که در سراسر جهان گسترده اند و رنگ و نقشهای آن معرف و مشخصه ایران می باشند.

• سبز فیروزه ای که در سفاگری و فرش ایرانی به چشم میخورد سنبل طبیعت و سرسبزی است.
• آبی پرشین یا آبی لاجوردی، آبی کاربنی،آبی شالی که در کاشیکاری و سفالگری ایرانی قابل مشاهده است.
• آبی لاجوردی میانه زیر مجموعه ای از آبی لاجوردی است که شدت رنگ کمتری نسبت به آبی لاجوردی دارد.
• آبی نیلی ایرانی که امروزه با نام بنفش معروف میباشد.
• رنگی بین صورتی و سرخابی که بر گرفته از رنگ گل محمدی است.
• صورتی ایرانی که سنبل احساس، شهوت و انرژی و جنگ است.
• قرمز ایرانی که در فرشهای ایرانی استفاده فراوان می شود. از گیاهی به نام روناس و حشره ای بنام قرمز دانه به دست میآید.
• نارنجی ایرانی یا نارنجی آجری
• رنگ عنابی ایرانی از خانواده رنگ زرشکی است.